Türk Edebiyatının geleneksel ögeleri arasında önemli yere sahip olan gölge oyunu geçmişten günümüze kadar gelmiş bir çeşit tiyatrodur. Geleneksel Türk tiyatrosu başlığı altında değerlendirilir. Farklı eserlerde sergilenebilir. Geçmişten gelen ve tarihsel ögeleri barındıran bir türdür. İsminden anlaşıldığı gibi gölgelerden esinlenerek ortaya çıkmıştır. Karanlık ortamda perdeye yansıyan ışık sayesinde cisimler hareket ettirilir ve gölgeleri perdede gözükür. Karagöz ve Hacivat, gölge oyununun en güzel örneğidir. Geçmişten günümüze gelmeyi başarmış, küçükten büyüğe herkesin bildiği oyunlardandır.
Geleneksel Türk tiyatrosunda gölge oyunu önemli yere sahiptir. Tarihsel anlatılar, masallar ve öğütler eğlenceli gölge oyunları ile nesilden nesle aktarılır. Genelde komedi ögelerini barındırarak izleyenleri eğlendirir. Özellikle ufak yaştaki çocukların dikkatini çeker. Tiyatro türleri içerisinde geleneksel olmasıyla dikkat çeker. Oyunun özelliklerine ve örneklerine yazımızda göz atalım.
Başlıklar
Gölge Oyunu Özellikleri
Gölge oyununda perde hayvan derisinden elde edilir. Oyunda perdeye insanlar, hayvanlar veya eşyalar yansıtılır. Gölgeleri gerdirilerek perdede gösterilir. Işık perdenin arkasından verilir. Işık önünde sergilenen gölgeler perdeye yansır ve hareket ettirilir. Olay örgüsü bu şekilde seyirciye aktarılır.
Oyunun en önemli özelliği doğaçlama olmasıdır. Belirli bir olay örgüsü içerisinde konuşmalar doğaçlama şekilde gelişir. Geleneğe hakim olan kişi karakterleri eğlenceli ve doğaçlama şekilde konuşturur. Oynatan kişinin ışık ve gölge tekniklerine de hakim olması gerekir. Işığın nasıl bir açıyla geldiği, gölgenin nasıl yansıtılacağı ve perdede nasıl gözükeceğini tahmin etmesi gerekir. Işık ile perde arasında nesneler öne götürülerek veya arkaya çekilerek oynatılır. Gölgenin büyüklüğü bu şekilde ayarlanır. Bu sırada nesneler konuşturulur ve ortaya eğlenceli diyaloglar çıkar.
Gölge Oyunu Tasvirleri Nasıl Yapılır?
Oyun sırasında perdeye yansıtılan şekillere tasvir adı verilir. Özel sanatçılar tarafından yapılan tasvirler hassas hayvan derilerinden elde edilir. Manda, dana veya deve derileri kullanılır. Kullanılan deri türüne göre maliyet değişmektedir. Deriler temizlenir, şeffaflaştırılır ve işlenir. Bir süre kalıplarda bekletilerek sertleştirilir. Daha sonra üzeri şekillendirilir ve işlemeler yapılır. Üzeri özel boyalarla boyanır ve renklendirilir. İşin ustaları tarafından tasvirlere bu şekilde başlanır. Sonrasına hareket ettirebilmek için eklem bölgelerine halka takılır. Eklem yerlerine uzun çubuklar da eklenerek hareket etmesi sağlanır.
Tasvirlerin elde edilmesi meşakkatlidir ve ustalık ister. Her adımında özel boyalar, özel araç gereçler kullanılır. Tasvirin uzun süre kalıcı olabilmesi için özel malzemelerin kullanılması şarttır. Sonrasında oyun için test edilir, hatalar varsa düzeltilir. İşlemlerden sonra oyunlarda kullanılmaya başlanır.
Gölge Oyunu Sanatçılarının Özellikleri Nelerdir?
Oyunu sergileyen sanatçılarda aranan belirli özellikler vardır. Çoğunlukla doğaçlama olduğu ve tamamen görsele hitap ettiği için sanatçılarda aşağıdaki özellikler bulunmalıdır. Oyunun akışının düzgün şekilde sağlanabilmesi ve seyircinin dikkatinin çekilebilmesi için gereklidir.
- Taklit yeteneği
Tasvirleri sergilediği oyun sırasında farklı karakterlerin taklidi yapması gerekebilir. Tiyatro oyuncularının birçoğunda bu özellik aranmaktadır.
- Doğaçlama kabiliyeti
Oyun sırasında akıcı konuşma ve diyaloğun devamının sağlanması önemlidir. Oyunun gidişatına göre birdenbire gelişen durumlarda doğaçlama yapmak gerekebilir.
- Diksiyon
Sanatçının diksiyonu düzgün ve söyledikleri anlaşılabilir olmalıdır. Oyunun diline hakim şekilde tasvirleri konuşturmalı ve sözleri etkili şekilde kullanmalıdır.
- Gür ses
Seyircilerin oyunu tam olarak kavrayabilmesi için sesin yüksek çıkması gerekir. Duyulmayan oyunların seyirci için bir anlamı yoktur. Sesler net şekilde duyulabilmelidir.
- Oyun yazarı
Sanatçı oyunu öncesinden yazmalı ve ana hatlarıyla belirlemelidir. Öncesinden provalar yaparak yazılan oyun çerçevesinde olaylar gerçekleşir.
- Esprili ve komik
Oyun sırasında seyircileri güldürebilmek için yerinde espriler yapmak gerekir. Bu sayede seyircilerin dikkati kaybedilmeden ve oyun sıkıcı olmadan devam edilir.
- Hafızası güçlü
Diyalogları aklında tutabilmesi, nerede, ne zaman, ne yapılması gerektiğini bilmesi gerekir. Sahne akışını ve oyun sırasındaki konuşmaları aklında tutmalıdır.
Gölge Oyunu Örnekleri
Gölge oyunu örnekleri arasında en önemlisi herkesçe bilinen Karagöz ve Hacivat oyunudur. Küçük yaşlarda okullarda öğretilen ve sergilenen Karagöz Hacivat oyunu her yaşa hitap eden eğlenceli bir oyundur. Temeli eski inanç ve geleneklere dayanır. Güldürürken ders vermek amaçlanır.
Karagöz Hacivat oyunundan kısa bir kesitle oyunu örneklendirelim:
Hacivat: Hoş geldin sevgili Karagöz’üm!
Karagöz: Hoş bulduk kel kafalı kara üzüm!
Hacivat: Nereden gelip nereye gidiyorsun bakalım?
Karagöz: Bir yere gittiğim yok da kaç saattir oğlumla okuma yazma çalıştık. Biraz gezeyim dedim.
Hacivat: Tabii iyi yaptın efendim, kafan balon olmuştur.
Karagöz: Hay hay, kafam balon oldu da uçmasın diye yapıştırdım.
Hacivat: Hemen yanlış anlama, yani uzun zaman ders çalışmaktan kafan şişmiştir.
Karagöz: Kafam pişti de soğutmaya çıktım.
Herkesin bildiği Karagöz ve Hacivat oyunundan eğlenceli kesitleri izlemek istiyorsanız aşağıdaki videodan faydalanabilirsiniz. Tiyatro geleneğinde bu oyun yıllardan beri varlığını sürdürmektedir.
Göz atmak isteyebilirsiniz; En İyi Sanat Belgeselleri Hangisidir?
