Tümdengelim ve tümevarım kavramları felsefe biliminde akıl yürütme biçimleri içerisinde karşımıza çıkan konulardır. Akıl yürütme yollarından olan tümdengelim ve tümevarım bir nevi parçaları birleştirmeye, içinde bulunduğumuz durumları daha iyi analiz etmeye yarar.
Yazımızda tümevarım ve tümdengelim yöntemlerini detaylarıyla ele alacağız. Tümdengelim ve tümevarım örnekleri ile konuları daha iyi anlamaya çalışalım. Örneklerle anlamak çok daha kolay olacaktır. Akıl yürütme yöntemlerine birlikte göz atalım. Tümdengelim ve tümevarım örnekleriyle konuyu daha iyi anlayacağız.
Başlıklar
Örneklerle Tümdengelim ve Tümevarım Yöntemleri
Sadece felsefe alanında değil matematik ve cebir gibi alanlarda da problem çözmeyi sağlayan yöntemlerdir. Akıl yürütme mantık biliminin bir konusudur ve belirli yöntemleri vardır. Tümdengelim ve tümevarım en çok kullanılan yöntemlerdir. Bütünden parçaya ve parçadan bütüne olarak düşünme söz konusudur. Diğer bir yöntem ise analoji yani benzetme yöntemidir. Tümdengelim ve tümevarım yöntemlerini birlikte örnekleyelim.
Tümdengelim Nedir?
Tümdengelim ne demek derseniz özetle bütünden parçaya doğru ilerlemek demektir. En basit tanımıyla tümdengelim yöntemini bu şekilde anlatabiliriz. Bir olayı, durumu veya problemi incelerken genelden başlayarak özele doğru inme yöntemidir. Diğer bir adı dedüksiyondur.
Durum ele alınırken önce ana hatlarıyla tamamı değerlendirilir daha sonra ayrıntıları ele alınır. Bütünden başlayarak parçalara doğru detaylandırılır. Genelden özele olacak şekilde akıl yürütülür. Felsefede tümelden ilkeye şeklinde değerlendirilir.
Tümdengelim yönteminin formülü şudur: Tüm X’ler Y’dir. > A bir X’tir. > O halde A Y’dir.
Bir şeyin doğruluğu başka şeye dayanarak ileri sürülür. Amaç yeni bir bilgi vermek değil, bilgiyi açık hale getirmektir. Elde ettiğimiz bilgileri çözümlememizi sağlar. Temel yasa ne kadar kuvvetliyse akıl yürütme de o kadar sağlıklı olacaktır.
Tümdengelim Örnekleri
Akıl yürütme metotlarından tümdengelim yöntemini örneklerle ele aldığımızda daha iyi anlayacağız.
- Bütün sporcular antrenman yapar. > Ayşe bir sporcudur. > Ayşe antrenman yapar.
Örneğe baktığımızda genelden özele doğru bir ilerleme olduğunu görüyoruz. Bütün sporcular antrenman yapar cümlesi çok genel bir tabirdir ve sporcuların tamamını kapsar. Ayşe ise sporcular içerisindeki tek bir kişiyi ifade eder. Ayşe de sporcu olduğuna göre o zaman Ayşe antrenman yapar diyebiliriz. Genelden özele indiğimizde bu kanıya varırız.
- Çiçekler güzel kokar. > Gül bir çiçektir. > Gül güzel kokar.
- Bütün insanlar ölümlüdür. > Sokrates bir insandır. > O halde Sokrates ölümlüdür.
- Tüm kuşlar uçar. > Serçe bir kuştur. > O halde serçe uçar.
- Her türlü yemeği yer. > Makarna bir yemektir. > O halde makarna yer.
- Toplumsal değişmenin çok hızlı olduğu dönemlerde suç oranı artar. > İstanbul’un toplumsal değişme hızı çok fazladır. > O halde İstanbul’da suç oranı artar.
- Bütün sanatçılar duygusaldır. > Sibel Can sanatçıdır. > O halde Sibel Can duygusaldır.
- Bütün balıklar denizde yaşar. > Hamsi bir balıktır. > O halde hamsi denizde yaşar.
- Her anne gibi o da çocuklarına çok düşkündür.
- Bahçedeki her şeyi, çimleri, çiçekleri ve ağaçları sulamalısın.
- Çiçeklerden papatya, gül ve laleyi sever.
- Türkiye’nin başkenti Ankara’dır.
- Marmara Bölgesi’nin büyük şehirlerinden biri Bursa’dır.
- Sosyal değişmelerin temel faktörü ekonomidir.
- Renklerden kırmızıyı çok severim.
Genelden özele olacak şekilde örnekler bu şekilde çoğaltılabilir. Genel tanımlardan özel tanımlara küçültülerek akıl yürütme yapılır.
Tümevarım Nedir?
Tümdengelim yönteminin tersi olan tümevarımda küçük parçadan başlayarak büyük parçaya doğru ilerlenerek problem çözülür. Özelden genele doğru akıl yürütülür. Küçük parçalar birleştirilerek büyük parçaya ulaşılır. Durum ele alınırken önce detaylar, daha sonra ana hatları düşünülür. Diğer bir adı endüksiyondur. Öncülerden sonuca varılır, öncülerle sınırlı kalmayarak temel sonuca gidilir. Öncülerin doğruluğu kabul edilse de sonuç doğru olmak zorunda değildir.
Tümevarım Örnekleri
Akıl yürütmede tümevarım yöntemi nasıl yapılır diyorsanız örneklerle göz atalım. Basit düzeyde örneklerle konuyu pekiştirelim.
- Kadın, erkek, yaşlı, genç demeden tüm insanlar gelmişti.
- Papatya, gül, lale gibi çiçekleri sever.
- Mantı, makarna gibi hamur işi yemeklerini çok yeriz.
- İstanbul büyük şehirdir ve trafiği yoğundur. > Ankara büyük şehirdir ve trafiği yoğundur. > İzmir büyük şehirdir ve trafiği yoğundur. > Bütün büyük şehirlerin trafiği yoğundur.
- Yumak mavi gözlü bir kedidir. > Yumak balık yer. > Öyleyse tüm mavi gözlü kediler balık yer.
- Katar’da petrol vardır. > Katar zengin bir ülkedir. > O halde petrol olan ülkeler zengin ülkedir.
- John İngilterelidir. > John İngilizce konuşmayı bilir. > O halde İngiltereliler İngilizce konuşmayı bilir.
- Yang Çinlidir. > Yang’ın gözleri çekiktir. > O halde Çinlilerin gözleri çekiktir.
- Cips abur cuburdur ve zararlıdır. > Jelibon abur cuburdur ve zararlıdır. > Şekerleme abur cuburdur ve zararlıdır. > O halde abur cuburlar zararlıdır.
- Ali uzun boyludur ve basket oynar. > Veli uzun boyludur ve basket oynar. >Ayşe uzun boyludur ve basket oynar. > O halde bütün uzun boylular basket oynar.
Tümdengelim ve Tümevarım Akıl Yürütmeleri Arasındaki Farklar
Örneklerde olduğu gibi özel tanımlamalardan genel tanımlamalara olacak şekilde akıl yürütme yapılır. İşte bu iki kavram arasındaki temel farklar:
- Tümdengelim, genel bir ilkedan yola çıkarak özel durumlar çıkarmayı ifade eder, tümevarım ise spesifik durumlardan genel bir ilkeye ulaşmaktır.
- Tümdengelim mantıksal olarak doğru bir başlangıç noktası kullanıldığında sonuçları genellikle güvenilir ve doğrudur.
- Tümevarım genelde genel bir kurala varmak için yeterince gözlem yapıldığında güvenilir olsa da, elde edilen genellemenin kesin doğruluğu garanti edilemez.
Özetle, tümdengelim genelden özele doğru bir düşünce sürecini temsil ederken, tümevarım özelden genele doğru bir düşünce sürecini temsil eder. İki yöntem de farklı bağlam ve durumlar için kullanılır ve her birinin avantajları ve sınırlamaları vardır.
Gövdeden Türemiş Sözcük Nedir? 50 Türemiş Kelime yazımıza göz atmak isteyebilirsiniz.
