Mecazlı Söyleyiş Ne Demektir? Kısaca 10 Örnek

Söylendiğinden farklı bir anlam kastedilerek yapılan mecazlı söyleyiş test sorularında çıktığında kafaları karıştırabilen Türkçe konularından biridir.

Mecazlı söyleyiş nedir sorusuna kısaca ve en basit şekilde cevap verecek olursak; sözcüğün gerçek anlamı dışında kullanıldığı şeklidir.

Türkçe dil bilgisi ve kelimelerin anlamı bakımından oldukça zengin bir dildir. Bazen bir kelime kullanıldığı cümleye göre çok farklı anlamlar kazanır. Sözcük veya sözcük öbeği bu şekilde gerçek anlamından bağımsız, farklı bir anlama gelecek şekilde kullanılır. Edebiyatta bu duruma değişmece denir.

Örneğin; kulak kabartmak deyimi mecazlıdır çünkü kulak gerçekten kabartılmaz. Aslında burada kastedilen dinlemek, dikkatli dinlemek gibi anlamlardır. Özellikle atasözü ve deyimlerde sık rastlanır.

Mecazlı Söyleyiş Nasıl Bulunur?

Paragrafta anlam Türkçe dersinin ve deneme sınavlarının en önemli konularından biridir. Okuduğunuzu anlamanız istenilen Türkçe sorularında size hangisinde mecazlı bir söyleyiş vardır diye soruluyorsa şıklarda mecaz anlamlı bir kelime aramanız gerekir. Gerçek anlamı dışında kullanılmış kelimeyi bulduğunuzda şıkkı işaretleyebilirsiniz. Öncelikle kelimenin mecaz ve gerçek anlamından kısaca bir bahsedelim. Daha sonra örneklerle beraber konuyu iyice pekiştirelim.

• Gerçek Anlam: Sözcüğün söylendiğinde akla gelen ilk anlamıdır. Diğer bir deyişle sözcüğün sözlükteki anlamıdır diyebiliriz. Bir sözcüğün eş sesli sözcüklerde olduğu gibi birden fazla gerçek anlamı olabilir.

• Mecaz Anlam: Sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşarak cümle veya sözcük öbeği içerisinde kazandığı anlamdır. Burada genellikle amaç sözcükler arasında benzetme yapmaktır.

TDK sözlükten de mecaz kelimesinin anlamına göz atabilirsiniz.

Örnek:

• Koyu renk giysileri çok seviyor, dolabı onlarla dolu. (Gerçek anlam)
• Koyu bir sohbete dalmışlardı, bizi fark etmediler. (Mecaz anlam)

Yukarıdaki örnekte “koyu” kelimesinin iki farklı anlama gelecek şekilde kullanımını görüyoruz. Birinci cümlede akla ilk geldiği şekilde kullanılmışken ikinci cümlede benzetme amacı güdülerek kullanılmıştır.

“Koyu” kelimesinin gerçek anlamlarından biri açık rengin zıttı olan koyu renk anlamındadır. Birinci cümledeki koyu renk giysi cümlesinde bu anlam kastedilmiştir. İkinci cümlede ise koyu sohbette hararetli ve sürekli konuşulan bir sohbet kastedilmiştir. Koyu kelimesinin kullanım amacı benzetme yaparak sohbetin ne kadar hararetli olduğunun anlatılmaya çalışılmasıdır.

Örnek:

• Birden köpüren bir yapısı vardı, artık dayanamadı ve dolup taştı. (Mecaz Anlam)
• Kahve ocakta birden köpürdü, taşmadan bardaklara doldurdu. (Gerçek Anlam)

Yukarıdaki örneklerde birden fazla kelimenin farklı anlamlara gelecek şekilde kullanıldığını görüyoruz. Bu kelimeleri sırası ile inceleyerek analiz edelim ve kullanım şekillerini anlayalım.

Birinci cümleye göz attığımızda birden köpüren bir yapıdan kast edilen çabuk sinirlenen bir yapıdır. Burada hızlı bir şekilde birden sinirlenen kişi kahvenin birden köpürmesine benzetilmiştir. Kişinin gerçekten köpürmesi gibi bir durum söz konusu değildir.

Dolup taştı kelimelerine baktığımızda ise burada da artık olanlara tahammül edemediğini ve tepki vermeye başladığını anlamaktayız. Dolmak ve taşmak sözcükleri cümlede gerçek anlamda kullanılmamıştır.

İkinci cümleye baktığımızda kahvenin birden köpürmesi gerçek anlamdadır. Ocakta fazla ısınan kahve gerçekten hızlıca köpürür ve ocaktan alınmazsa kabından taşar. Taşmak ve doldurmak sözcüğü de yine aynı şekilde gerçek anlamında kullanılmıştır.

Not: Bir kelimenin farklı anlamları olabilir ve kelime birden çok şekilde bu gerçek anlamları ile kullanılabilir. Burada mecaz anlam ile karıştırılmamalıdır.

Örnek:

• Bana yüzmeyi o öğretti ancak kursa da gittim. (Gerçek anlam)
• Yazın sıcaklarda yüzüne güneş kremi sürmeyi unutma. (Gerçek anlam)
• Pazardan yüz tane meyve almış. (Gerçek anlam)

Yüz kelimesi yukarıdaki örneklerde olduğu gibi hepsinde gerçek anlamında kullanılmıştır. Burada mecazlı söyleyiş değil, eşseslilik v

Mecazlı Söyleyiş ile İlgili Örnekler

Mecazlı söyleyiş örneklerine göz attığınızda konuyu daha iyi anlayacaksınızdır. Bol bol kitap okumak, paragraf soruları çözmek ve örnekleri incelemek sorularda doğru şıkkı daha çabuk bulmanızı sağlayacaktır.

Deyimlerde mecazlı söyleyişe örnek verelim:

• Kulak misafiri olmak (İstemeden duymak)
• Çamur atmak (İftira atmak, hakkında yanlış şeyler söylemek)
• Ayaklarına kara sular inmek (Yürümekten çok yorulmak)
• Yaş tahtaya basmak (Tehlikeli sonuçları olabilecek, garantisiz bir davranış yapmak)
• Canına susamak (Hayati riskli olan şeyler yapmak)

Mecazlı söyleyiş olan atasözlerine örnek verecek olursak:

• Altın eli bıçak kesmez.
• Ağacı kurt, insanı dert yer.
• Can çıkmadan huy çıkmaz.
• Etle tırnak arasına girilmez.
• Minareyi çalan kılıfını hazırlar.

Mecazlı söyleyiş olmayan atasözlerine örnek verecek olursak:

• Aç doymam, tok acıkmam sanır.
• Bal demekle ağız tatlanmaz.
• Başa gelmeyince bilinmez.
• Bela geliyorum demez.
• Deveden büyük fil vardır.

Hem gerçek hem de mecaz anlamlı atasözleri:

• Ayağını yorganına göre uzat.
• Balık baştan kokar.
• Damlaya damlaya göl olur.
• Sakla samanı, gelir zamanı.
• Yalnız kalanı kurt yer.

Yukarıdaki örneklere ve konu anlatımına göz attıysanız aşağıdaki mecazlı söyleyiş örneğini birlikte çözmeye çalışalım. Şıkları dikkatlice okuyup kelimelerin kast edilen anlamlarına dikkat ederek ilerleyelim.

Örnek: Aşağıdakilerden hangisinde mecazlı bir söyleyiş yoktur?

A) Selam sonsuzluğun aydınlık bahçesinden, selam senelerce evvele.

B) Ne yapsam ne etsem nereye gitsem, ben sana mecburum sen yoksun.

C) Ömrüm sonsuz yolun bir yolcusudur, hasret acısıyla içim ürperir.

D) İnsanlardan buz gibi soğudum, işte yalnız sen varsın.

E) Yapraktan saçını yerlere yaymış, sonbahar ağlıyor ayaklarında.

Cevap: B Şıkkı.

Çözüm:

Soruda mecazlı bir söyleyiş yoktur denilerek kafa karışıklığı amaçlanmıştır. Buradan anlaşılması gereken hangi şıkta mecaz anlamlı bir kelime yoktur sorusudur. Şıklara dikkat ederek gerçek anlamında kullanılmış olan kelimeleri fark ettiğimizde doğru şıkkı bulmuş olursunuz. Sırası ile şıklara göz atalım.

A şıkkındaki sonsuzluğun aydınlık bahçesi cümlesi mecazi bir anlamdır. Gerçekte var olan aydınlık bir bahçeden bahsedilemez çünkü sonsuzluğun bahçesi olamaz. Burada edebi açıdan şiirde kulağa hoş geldiği için sözcük grubu gerçek anlamı dışında kullanılmıştır.

B şıkkında gerçek anlamı dışında kullanılan herhangi bir kelime yoktur, cümle içerisindeki bütün sözcükler gerçek anlamı ile kullanılmıştır. Doğru cevap bu şıktır.

C şıkkında kişi ömrünü sonsuz bir yola benzetmiş ve hasretin acısından içinin ürperdiğini söylemiştir. Buradaki ürpermek fiili gerçek anlamı dışında kullanılmıştır.

D şıkkındaki insanlardan buz gibi soğudum cümlesindeki soğumak fiili mecaz anlamda kullanılmıştır. Burada kastedilen insanlardan uzaklaşmak, insanlardan hoşlanmamaktır.

E şıkkında ise cümle bariz şekilde kullanılmıştır ve göze çarpmaktadır. Kullanılan sonbahar ağlıyor cümlesi tamamen gerçek anlamı dışındadır.

Mecazlı Söyleyiş Nasıl Olur?

Sözcük temel anlamı dışında farklı bir anlama gelecek şekilde kullanıldığında olur. Bir sözcüğe mecaz anlamlı demek için cümlede kullanıldığı şekline ve kastedilen anlama bakmak gerekir.

Mecazlı söyleyiş konu anlatımı olarak Türkçe dersinde cümlede anlam ve paragrafta anlam konularında karşımıza çıkmaktadır. Cümlede veya paragrafta, hangisinde mecazlı söyleyiş yoktur veya vardır tarzı sorular karşımıza çıkmaktadır. Böyle sorularda dikkatli bir şekilde okumak, okuduğunu iyice anlamak ve sözcükte anlam konularına hakim olmak gerekir.

Mecazlı söyleyiş özellikleri şunlardır:

• Gerçek anlam dışında tamamen farklı bir anlam vardır.
• Atasözü veya deyimlerin çoğunda vardır.
• Şiirlerde veya edebi eserlerde sık rastlanır.
• Genellikle soyut bir ifade kastedilir.
• Edebi bir sanattır.

Soruyu ve şıkları okurken cümlelerin hangi anlamda kullanıldığına dikkat ettiğinizde kendini bariz şekilde belli edecektir. Şıklarda atasözü ve deyim gibi kalıplaşmış söz öbekleri varsa bunlara çok dikkat edilmelidir. Bu söz öbekleri her zaman mecaz anlamda kullanılmaz, gerçek anlamda da kullanabileceği unutulmamalıdır. Genellikle bu tarz öbekler paragraf içerisinde verilerek paragrafın anlamına göre değerlendirilir.

Konu ile ilgili ders videosunu izleyerek öğrendiklerinizi pekiştirebilirsiniz;

Ayrıca bakmak isteyebilirsiniz; Gövdeden Türemiş Sözcük Nedir?