Sözcük türleri basit türemiş bileşik olmak üzere üçe ayrılır. Gövdeden türemiş sözcükler, türemiş sözcük türünün daha detaylı sınıflandırılmış halidir.
Türkçe dersinde sözcük türlerinin birçok konu ile alakası olduğu için iyi bir şekilde anlaşılması gerekmektedir. Türkçe netlerinizi artırmak için bu konunun üzerine düşülmeli ve öğrenene kadar uğraşılmalıdır. Dil bilgisi için sözcük türleri konusu temel konulardan biridir.
Başlıklar
Gövdeden Türemiş Ne Demek?
Gövdeden türemiş sözcük en basit şekilde söyleyecek olursak birden fazla yapım eki almış sözcüktür. Sözcüğün gövdeden türemiş olabilmesi için en az iki tane yapım eki almış olması gerekir. Bir tane yapım eki almış türemiş türdeki sözcüğe bir yapım eki daha eklenirse bu cümle gövde haline gelir. Gövde halindeki sözcüğe ise bir yapım eki daha eklendiğinde iki yapım eki almış olur ve gövdeden türemiş bir sözcük elde edilir.
Hangisi gövdeden türemiştir şeklindeki soru tarzları denemelerde oldukça fazla karşımıza çıkmaktadır. Bu soruyu doğru şekilde çözebilmek için sözcük türlerine hakim olmak gerekir. Soruda bizden istenen en iki tane yapım eki almış kelimeyi bulmaktır. Şıklar okunurken cümlelerin anlamından çok kelimelerin türüne dikkat edilmeli ve gövdeden türemiş sözcük aranmalıdır. Türemiş haldeki kelimelerin altı çizilmeli, daha sonra kelime kök ve eklerine ayrılmalıdır. Hangi kelimede en az iki tane yapım eki varsa o gövdeden türemiş demektir.
Gövdeden türemiş kelimeleri bulmak için; kök, yapım eki, çekim eki, gövde, basit kelime ve türemiş kelime kavramlarının iyi şekilde bilinmesi gerekir. Cümle eklerine doğru şekilde ayrılmalı, eklerin hangi türden ek olduğu tespit edilmelidir.
Gövdeden türemiş sözcüklere örnek:
- Gözlükçü (Göz – lük – çü)
- Sanatçılık (Sanat – çı -lık)
- Öğrencilik (Öğren – ci – lik)
- Görgüsüz (Gör – gü – süz)
- Sessizlik (Ses – siz – lik)
- Ormancılık (Orman – cı -lık)
- Fırsatçılık (Fırsat – çı -lık)
- Bilgisiz (Bil – gi – siz)
- Bilgilendirici (Bil – gi – len – dir – ici)
- Akılsızlık (Akıl – sız -lık)
- Tamircilik (Tamir – ci – lik)
- Başarısızlık (Başar – ı – sız – lık)
- Evlilik (Ev – li – lik)
- Susuzluk (Su – suz – luk)
- Çöpçülük (Çöp – çü – lük)
- Güvenlikli (Güven – lik – li)
- Eskicilik (Eski – ci – lik)
- Alışkanlık (Alış – kan – lık)
- Balıkçılık (Balık – çı -lık)
- Havasızlık (Hava – sız -lık)
- İsteksizlik (İste – k – siz – lik)
- Kaygısızlık (Kaygı – sız – lık)
- İştahsızlık (İştah – sız – lık)
- Vitaminsizlik (Vitamin – siz – lik)
- Futbolculuk (Futbol – cu – luk)
- Antikacılık (Antika – cı – lık)
- Huzursuzluk (Huzur – suz – luk)
- Çiçekçilik (Çiçek – çi – lik)
- Yemlik (Ye – m – lik)
- Şaşırtıcı (Şaş – ır – t – cı)
- Yaratılış (Yarat – ıl – ış)
- Diriliş (Diri – l – iş)
- Aşçılık (Aş – çı – lık)
- Bencillik (Ben – cil – lik)
- Güvenlikçi (Güven – lik – çi)
- Bozukluk (Boz – uk – luk)
- Çürüksüz (Çürü – k – süz)
- Evcilik (Ev – ci – lik)
- Gelinlik (Gel – in – lik)
- Gelinlikçi (Gel – in – lik – çi)
- Sevgili (Sev – gi – li)
- Saygılı (Say – gı – lı)
- Sevgisiz (Sev – gi – siz)
- Sevgisizlik (Sev – gi – siz – lik)
- Saygısız (Say – gı – sız)
- Oyuncakçı (Oyun – cak – çı)
- Yalancılık (Yalan – cı – lık)
- Umutsuzluk (Um – ut – suz – luk)
- Oyunculuk (Oyun – cu – luk)
- Gözlemci (Göz – lem – ci)
- Temizlikçi (Temiz – lik – çi)
- Hizmetçilik (Hizmet – çi – lik)
Gövdeden türemiş olan sözcüklere bu şekilde örnekler çoğaltılarak verilebilir. Sözcükler köküne ve eklerine doğru şekilde ayrıldığında basit, bileşik, türemiş veya gövdeden türemiş olduğu kolay şekilde tespit edilir.
Türemiş Nedir?
Türemiş sözcük, yapım eki almış ve anlamı değişmiş sözcüklerdir. Yapım ekleri eklendiği kelimenin anlamını değiştirerek kelimeye farklı bir anlam kazandırır. Kök veya gövde halindeki sözcüğe yapım eki eklendiğinde sözcüğün anlamı değişir, sözcük türü olarak türemiş sözcük elde edilir.
Örneğin; “gözlük” türemiş bir sözlüktür. Kelimenin kökü “göz”dür. Köke eklenen “-lük” yapım eki kelimeye yeni bir anlam kazandırmış, göze takılan bir nesnenin ismi olmuştur. “Gözlük” kelimesine bir yapım eki daha ekleyip “gözlükçü” kelimesini elde ettiğimizde ise anlam tekrar değişir ve gözlük satan kişi kastedilir. İki yapım eki alarak da “gözlükçü” kelimesi gövdeden türemiş bir kelime olur.
Örnek: Çiçekçi Basit mi Türemiş mi Birleşik mi? Çiçekçi kelimesini sözcük türü bakımından inceleyelim.
“Çiçekçi” kelimesi türemiş bir sözcüktür. Detaylı şekilde inceleyecek olursak; sözcüğün kökü “çiçek” kelimesidir. “Çiçek” kelimesinin anlamlı olan herhangi bir kökü yoktur, basit sözcüktür. Bu kelimeye gelmiş olan “-ci” eki sözcüğün anlamını değiştirmiş ve yeni bir anlam kazandırmıştır. Bu demektir ki; sözcük yapım eki almıştır. Yapım eki alan sözcüklere türemiş sözcük denir.
Türemiş Sözcüklere 20 Tane Örnek
Türemiş sözcüklere ve gövdeden türemiş sözcüklere verdiğimiz örnekler ile daha iyi anlamaya çalışalım. İlk örnekte sadece bir tane yapım eki almış türemiş sözcükler varken, ikinci örnekte iki tane yapım eki almış gövdeden türemiş sözcükler vardır.
10 Türemiş sözcük örneği:
Tek bir yapım eki alan sözcükler türemiş sözcüktür. Aşağıda sadece bir tane yapım eki almış türemiş sözcüklere 10 örnek verdik.
- Tuzsuz (Tuz – suz)
- Şekerli (Şeker – li)
- Çalışkan (Çalış – kan)
- Susuz (Su – suz)
- Silgi (Sil – gi)
- Temizlik (Temiz – lik)
- Güvenlik (Güven – lik)
- Oyuncu (Oyun – cu)
- Gözlem (Göz – lem)
- Bencil (Ben – cil)
Bu sözlükler köklerine tek bir yapım eki almış ve gövde durumuna geçmiştir. Diğer bir adi ile kökten türemiş sözcüklerdir. Gövde durumundaki sözcüklere bir yapım eki daha eklenerek gövdeden türemiş sözcükler elde edilebilir.
10 tane türemiş cümle örneği:
Yukarıdaki gövde halindeki türemiş sözcüklere birer yapım eki daha ekleyerek gövdeden türemiş sözcükler elde edelim ve cümle içerisinde kullanalım.
- Yemekteki tuzsuzluk oranı çok fazlaydı. (Tuz – suz – luk)
- Aldığı şekerlik yere düşünce kırıldı. (Şeker – li – k)
- Çalışkanlık ona birçok başarı getirdi. (Çalış – kan – lık)
- Susuzluk onu çok zorluyordu. (Su – suz – luk)
- Sınava silgisiz girmişti. (Sil – gi – siz)
- Eve temizlikçi çağırdılar. (Temiz – lik – çi)
- Yaşadığı site güvenliksiz bir yerdi. (Güven – lik – siz)
- Oyunculuk seçmelerine geç kaldık. (Oyun – cu – luk)
- Kuş gözlemcisi olmak istiyordu. (Göz – lem – ci)
- Bencillik hoş bir davranış değildir. (Ben – cil – lik)
Türemiş sözcüğü keşfetmek için cümledeki kelimeleri dikkatli şekilde inceleyerek cümlenin bütün halindeki anlamından çok kelimelerine dikkat etmek gerekir. Kelimeleri kök ve eklerine doğru şekilde ayırdığınızda cümlenin türü ortaya çıkacaktır.
Gövde Nedir?
Gövde, yapım eki alarak türemiş hale gelmiş sözcüklerdir. İsim gövdesi ve fiil gövdesi olarak ikiye ayrılmaktadır. Köke yapım eki getirildiğinde bir isim olmuşsa isim gövdesi, fiil olmuşsa fiil gövdesi denir.
Örneğin;
“Evli” kelimesi isim gövdesidir. “Ev” köküne getirilen “-li” yapım eki ile bir isim gövdesi elde edilmiştir.
“Yaşa” kelimesi ise fiil gövdesidir. “Yaş” kelimesine gelen “-a” yapım eki ile “Yaşamak” fiili elde edilmiştir.
Son örnekte olduğu gibi bazı gövdelerde ek ile kök çok fazla kaynaşmış ve ayırt edilmesi zor hale gelmiştir. Bu tarz kaynaşmış sözcükler sorularda yanıltmak için verilerek gövde halindeki türemiş sözcüğün fark edilmesi zorlaştırılır.
Gövdeden türemiş sözcükler konusunu bir ders videosu ile pekiştirmek isteyebilirsiniz;
İlginizi çekebilir; Dunkof Ne Demek?
