Dillerin kendine göre zenginlikleri, yapısal özellikleri ve işlevleri vardır. Dilimizde karşımıza çıkan göndergesel işlev buna örnektir. Günlük konuşma veya yazışma dilinde farkında olmadan kullandığımız işlevlerdendir. Genelde nesnel bilgi veren öğretici cümlelerdir.
İletişimin ögeleri; kaynak, ileti, kanal, alıcı ve dönüttür. İletinin alıcıya iletilmesi diller sayesinde olur. Alıcıya iletilen mesajların farklı amaçları vardır. Dilin işlevleri de bu amaçlara göre belirlenir. Amaç bilgi vermek, alıcıyı hareke geçirmek, alıcıyı kontrol etmek veya heyecanı dile getirmek olabilir.
Türkçenin temel işlevleri; göndergesel işlev, heyecana bağlı işlev, şiirsel (sanatsal) işlev, alıcıyı harekete geçirme işlevi, dil ötesi işlev ve kanalı kontrol işlevidir. Hepsi iletişimde farkında olmadan farklı amaçlarla kullanılır. Yazımızda dilin göndergesel işlevinin detaylarına ve kullanım örneklerine değineceğiz.
Göndergesel İşlev Ne Demek?
Göndergesel işlev özetle bilgi verme işlevidir. Bu işlevde Bilgi verici, nesnel ve objektif ifadeler kullanılır. Doğru veya yanlış olduğu kanıtlanabilen, herkes tarafından doğruluğu veya yanlışlığı bilinen nesnel cümlelerdir. Bilimsel metinlerde çokça kullanılır. İleti olduğu gibi ifade edilir.
Göndergesel işlevde dil tamamen bilgi vermek için kullanılır. Genelde konu anlatım kitaplarında kullanılan anlatım şeklidir. Anlatım net, yalın, anlaşılır ve objektiftir. Kişisel düşünceler, süslü cümleler, duygular ve mecazlar bu anlatımda kullanılmaz. Dil en anlaşılır, sade ve net haliyle kullanılır. Cümleler kısa ve süsten uzaktır. Amaç kanıtlanabilen bilgileri karşı tarafa aktarmaktır.
Cümleler herkesçe doğruluğu veya yanlışlığı bilinen cümleler olmalıdır. Doğru bilgiler olduğu gibi yanlış bilgilerde nesnel sayılır çünkü yanlışlığı kanıtlanabilir. Önemli olan doğruluğunun veya yanlışlığının kanıtlanabilmesidir.
Göndergesel İşlev Örnekleri
Nesnel bilgiler içeren ders kitapları, konu anlatım kitapları, ansiklopediler, bilgi yazıları vb. göndergesel işlevin kullanımına örnektir. Bu kitaplarda kullanılan cümle örneklerine göz atalım.
Örnekler:
- Türkiye’nin başkenti Ankara’dır.
- Dünyanın dörtte üçü sulardan oluşur.
- Su hidrojen ve oksijen moleküllerinden oluşur.
- Hava bulutlu, yağmur yağıyor.
- Sıvı cisimler akışkandır, katı cisimler değildir.
- Atatürk 1881 yılında doğmuştur.
- Türkiye’nin kültürel başkenti İstanbul’dur.
- Türkiye’de 81 il bulunur.
- Alfabemizde 29 harf vardır.
- Zeytin en çok Ege Bölgesi’nde yetişir.
- Sınıfımızın adı 9B’dir.
- Fenerbahçe takımının rengi sarı ve laciverttir.
- Dedem 1950 senesinde doğmuştur.
- Bugün günlerden 29 Kasım.
- Ankara İç Anadolu Bölgesi’ndedir.
- Ağaç yaprakları her sonbaharda dökülür.
- Ayılar kış uykusuna yatarlar.
- Osmanlı’nın başkenti İstanbul’dur.
- Yazar en çok ilk kitabından para kazanmıştır.
- Siyah bir telefon aldım.
- Bulaşıkları temiz suyla yıkamamız gerekir.
- Ayşe’nin saç rengi kızıldır.
- Eser dört bölüm halinde sinemaya uyarlanmış.
- Şair Evlenmesi, Türk Edebiyatındaki ilk tiyatro örneğidir.
- Ülkemizde sinema izleyicisi sayısında bu yıl düşüş oldu.
- Yakup Kadri’nin şiir türünde eseri yoktur.
- Kutuplardaki buzların erimesiyle deniz seviyesi yükseliyor.
- Kış aylarında Doğu Anadolu Bölgesi’ne kar yağar.
- Bütün maddelerin bir ağırlığı vardır.
- Kuduz aşısını Pasteur bulmuştur.
- Nemrut Dağı, Adıyaman ilindedir.
- Su sıfır derecede donar.
- Safahat, Mehmet Akif Ersoy’un şiirlerinden oluşan bir kitaptır.
- Nevşehir’de 128 bin insan yaşıyor.
- İzmir’in trafik kodu 35 numaradır.
- Türkçe sözcüklerin ilk iki harfi sessiz olmaz.
- Dünya Güneş’in etrafını 1 yılda dönüyor.
- Akdeniz’in bitki örtüsü makidir.
- Köylerden kentlere göç artıyor.
- Gece sıcaklık sıfırın altına düşmüş.
- Kış turizminde Uludağ kalabalık oluyor.
- Pandaların tek besin kaynağı olan bambu uzun bir ottur.
- Güneş yere yakın yerleri daha çok ısıtır.
- Kalbimiz kanın tüm vücutta dolaşmasını sağlar.
- 18. yüzyılda Avrupa’da kabarık saç modası vardı.
- Yerli yönetmen 1 yıldır film çekmiyor.
- Tuzlu suyun donma sıcaklığı saf suya göre düşüktür.
- Ağaçlar erozyon tehlikesinden korur.
Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi bu cümlelerden herkes aynı anlamı çıkarır. Cümlenin anlamı kişilere göre değişiklik göstermez. Nesnel, net ve kanıtlanabilirdir. Kişisel düşünceler içermez.
Önemli not:
- Dünya en büyük gezegendir. (Cümle yanlıştır ancak yanlışlığı herkes tarafından bilindiği için nesnel bir bilgidir. Yani burada dilin göndergesel işlevi kullanılmıştır.)
- Ay, Dünya’dan küçüktür. (Cümle doğrudur ve doğruluğu herkes tarafından bilinir, kanıtlanabilir. Burada da aynı işlev kullanılmıştır.)
Yukarıdaki iki cümlede de dil bilgi verme amacıyla kullanılmıştır. Verilen bilginin yanlış veya doğru olması önemli değildir. Yalnızca yanlışlığının veya doğruluğunun kanıtlanabilir olması gerekir.
- Kırmızı en güzel renktir. (Burada göndergesel işlev yoktur çünkü kişisel ifade kullanılmıştır. Herkese göre kırmızı en güzel renk değildir, herhangi bir nesnellik söz konusu değildir.)
- Kırmızı bir ana renktir. (Burada göndergesel işlev kullanılmıştır çünkü kırmızının ana renk olması nesnel bir bilgidir, kanıtlanabilir.)
Yukarıda olduğu gibi öznel ve nesnel cümleler arasındaki farka göre işlevleri değişir. Öznel cümlelerde göndergesellik söz konusu değildir. Kullanılan cümleler herkesçe kabul edilmez, kişilere göre değişiklik gösterir.
9.sınıfta görülen dilin işlevleri konusunda göndergesel işlevi ve örneklerini konu anlatım videolarıyla pekiştirebilirsiniz. Cümle örneklerine göz attıkça konuyu daha iyi anlayacaksınızdır.
Göz atmak isteyebilirsiniz; Yansımadan Türemiş Sözcük Nedir? 50 Örnek
